Wat te doen met het BSN-verbod?

Wetenschappers die onderzoek willen doen naar de huidige oversterfte, moeten verschillende bestanden koppelen. Wie is er gevaccineerd, wie niet? Dat weet het RIVM. Wie meldden bijwerkingen? Vraag het stichting Lareb. Wie kreeg milde coronaklachten? Dat weten de huisartsen. Wie kwam op de intensive care? Dat weten de ziekenhuizen, maar de vraag wie er na afloop nog zorg nodig had, moet beantwoord door de zorgverzekeraars. Wie ontving een uitgestelde oproep voor borstonderzoek? Dat weet de stichting bevolkingsonderzoek, maar voor de vraag wie uiteindelijk kanker bleek te hebben, moeten we weer bij de ziekenhuizen of de verzekeraars zijn. Of is er wellicht een correlatie te vinden met meldingen over te hoge werkdruk in de zorg? Wie heeft dergelijke data beschikbaar? De vakbonden wellicht? Voor medisch wetenschappelijk big data onderzoek, moeten dergelijke bestanden opgespoord worden, om ze vervolgens te koppelen. Dat kan het beste met behulp van het burgerservicenummer; een voor elk individu uniek nummer. Het probleem is alleen; de overheid mag dat doen, de zorg ook, maar onafhankelijke wetenschappers mogen dat niet.

Rare Nederlanders

Nederland is wat dit betreft uniek. In allerlei andere Europese landen, mag het identiteitsnummer gewoon gebruikt worden bij onderzoek. Sterker nog, het mag voor vanalles gebruikt, zoals ook iemands naam gewoon gebruikt mag worden. Er is maar één Antoinette Vlieger in Nederland en ook maar één iemand met mijn BSN-nummer, dus waarom wordt er zo moeilijk gedaan over het ene, maar niet over het andere? Waar komt dit vandaan? Vreemd genoeg is dat onduidelijk. Er wordt wel verwezen naar de Tweede Wereldoorlog, maar goed, in andere Europese landen hebben ze diezelfde oorlog ook gehad. Anderen claimen dat het een logisch uitvloeisel is van de GDPR, maar deze Europese wet geldt net zo goed in de rest van de EU, zonder dat daar een dergelijk verbod geldt. In de BSN-wet zelf staat ook niet dat het verboden is. Er staat dat overheid en zorg dit nummer moeten gebruiken, en hoe ze dat op een zorgvuldige manier moeten doen. Maar in de Memorie van Toelichting staat expliciet dat het gebruik door andere partijen, door deze wet niet geregeld wordt. Het verbod is na aandringen van de voorganger van de Autoriteit Persoonsgegevens ontstaan, en staat inmiddels in artikel 46 van de UAVG: “Een nummer dat ter identificatie van een persoon bij wet is voorgeschreven, wordt bij de verwerking van persoonsgegevens slechts gebruikt ter uitvoering van de desbetreffende wet dan wel voor doeleinden bij de wet bepaald.” Maar waarom? Geen idee.

VNO-NCW niet blij en de Minister vaag

Er zijn veel verschillende partijen die last hebben van dit BSN-verbod. Zo zijn er allerlei kleine dienstverleners, die producten ontwikkeld hebben waar werkgevers hun werknemers blij mee kunnen maken; zij mogen geen gebruik maken van het BSN. Banken en advocaten moeten onderzoek doen naar hun cliënten in de strijd tegen witwassen en terrorisme, maar mogen daarbij geen gebruik maken van het BSN. En wetenschappers hebben er dus ook flink last van, stipte VNO-NCW aan, in een brief aan de Tweede Kamer. Daarop kwam een wat wonderlijke reactie van Minister Weerwind: “Wat hier als voorbehoud wordt betiteld, is eerder aan te merken als een uitzondering op het vereiste dat toestemming moet worden gevraagd. Uiteraard dient de verwerkingsverantwoordelijke dan wel te kunnen aantonen dat het vragen van toestemming inderdaad onmogelijk is of onevenredige inspanning vergt. Een in mijn ogen niet meer dan redelijke eis.” Dit schept verbazing; daar waar de wet stelt dat het gebruik van het BSN beperkt is tot de doeleinden bij wet bepaald, zegt de minister dat het BSN-gebruik beperkt is tot de gevallen waarin ofwel toestemming is gevraagd, of dit een onevenredige inspanning betrof. De Minister lijkt daarmee te zeggen dat er geen BSN-verbod is, maar dat het BSN een bijzonder persoonsgegeven is in de zin van artikel 9 van de AVG. Wat bepaald niet hetzelfde is.

Mogelijkheden om dit op te lossen?

Hoe lossen we dit nu op? Hoe zorgen we dat wetenschappers gewoon ongehinderd onderzoek naar bijvoorbeeld oversterfte kunnen doen? Daar zijn verschillende mogelijkheden toe. Allereerst kunnen er natuurlijk allerlei technische tools ontwikkeld worden, om het BSN-verbod te omzeilen. Het is alleen de vraag; als die tools zijn toegestaan, waarom we het verbod dan niet gewoon schrappen of in elk geval aanpassen. Ten tweede kunnen we natuurlijk artikel 46 van de UAVG aanpassen, en erin opnemen dat het BSN een bijzonder persoonsgegeven betreft, zoals bijvoorbeeld ook de gegevens over erfelijke ziektes. Daar moet heel voorzichtig mee gedaan worden, maar het mag wel gebruikt. Weer een andere optie is om in een Nationaal Toestemmingsregister op te nemen dat men toestemming verleent tot het BSN gebruik, tenzij wordt aangegeven dat het niet mag (opt-out). Dat heeft dan natuurlijk wel als nadeel dat juist witwassers en terrorisme-financiers dergelijke toestemming gaan weigeren. De volgende mogelijkheid biedt lid 2 van artikel 46: “Bij algemene maatregel van bestuur kunnen andere dan in het eerste lid bedoelde gevallen worden aangewezen waarin een daarbij aan te wijzen nummer als bedoeld in het eerste lid, kan worden gebruikt. Daarbij kunnen nadere regels worden gegeven over het gebruik van een zodanig nummer.” We zouden in een AMVB kunnen opnemen dat het BSN gebruik is toegestaan voor wetenschappelijk, historisch en statistisch onderzoek, archiveringsdoeleinden, het voldoen aan de WWFT-verplichtingen en eventueel zelfs: het ontwikkelen of aanbieden van diensten waarvan verwacht mag worden dat de gemiddelde burger hier interesse in kan hebben. Tot slot kunnen we ons natuurlijk ook afvragen waarom we als enige in Europa zo raar doen over dat BSN-nummer, en artikel 46 UAVG gewoon schrappen.

Conclusie; BSN-gebruik toestaan na belangenafweging

Over het nut van een verbod op het gebruik van het BSN-nummer, lijkt nooit diepgravend te zijn nagedacht. De AP (en haar voorganger, het college ter bescherming van persoonsgegevens) heeft voor dit verbod gepleit ter bescherming van de privacy. Maar normaal wordt onder de AVG de privacy afgewogen tegen andere belangen, zoals wetenschappelijk onderzoek of de strijd tegen terrorisme. De huidige bewoording van artikel 46 UAVG lijkt helemaal geen ruimte te bieden voor een dergelijke belangenafweging. Daarmee is het BSN-verbod zoals het nu in de wet staat, ongenuanceerd en problematisch voor de praktijk. Privacy is zeker belangrijk, maar er zijn allerlei andere maatschappelijke kwesties die evengoed van belang zijn. Het wetsartikel dient dan ook aangepast te worden om daar ruimte aan te geven, zodat bijvoorbeeld medisch wetenschappers big data onderzoek kunnen doen, zonder bang te hoeven zijn voor boetes van de AP.

Antoinette Vlieger
E: Vlieger@Boombergadvocaten.nl
Tel: 0636424109