Nederland kan een datarevolutie verwachten
In februari kondigde de Europese Commissie een rechtszaak tegen Nederland aan, omdat we de Open Data Richtlijn al twee jaar onrechtmatig negeren. Ons land kreeg tot april de tijd om te reageren. In mei schreef Minister Hoekstra dat het wetsvoorstel binnenkort naar de Tweede Kamer verzonden zal worden. De vertraging kwam door Corona, schreef hij, maar dat waag ik te betwijfelen. Onze overheid lijkt gewoon niet zoveel heil te zien in vrije data. Het sluit aan bij de Rutte Doctrine, om openbaarheid van bestuur zoveel mogelijk in te perken. Dit, terwijl niet alleen criticasters data willen, maar ook wetenschappers en ondernemers. De Raad van State zag ook nut en noodzaak er niet van in. Nu is dit adviesorgaan best machtig, maar Europees Recht opzijzetten, dat kan het niet.
Nieuwe wet in september 2023
Gelukkig niet, moet ik zeggen, want open data zijn, zoals Brussel terecht meent, een zegen voor wetenschap, economische ontwikkeling en de rechtsstaat. De EU continueert dan ook vastberaden op de ingeslagen route. Per 24 september 2023 wordt de Data Governance Verordening van kracht: dit is een Europese wet, die rechtstreeks zal werken. Deze vervangt de eerdere datarichtlijnen echter niet, dus de Wet Hergebruik Overheidsinformatie moet alsnog aangepast. Het bevat wel een interessante aanvulling; als er data gedeeld worden, dan moeten ze gelijkelijk met iedereen gedeeld worden. De gehele overheid zal hieraan moeten voldoen en let op: dat is meer dan je zou verwachten. Elke stichting die een algemeen belang nastreeft en merendeels door de overheid wordt gefinancierd, zal aan deze wet moeten voldoen en ook de universiteiten en ziekenhuizen, voor zover deze aan het aanbestedingsrecht moeten voldoen.
Image by rawpixel.com on Freepik
Verbod op data exclusiviteit
De meest interessante bepaling is artikel 4: “Overeenkomsten of andere praktijken met betrekking tot het hergebruik van gegevens (..) waarbij exclusieve rechten worden toegekend of die tot doel of gevolg hebben dergelijke exclusieve rechten toe te kennen of de beschikbaarheid van gegevens voor hergebruik door andere entiteiten dan de partijen bij dergelijke overeenkomsten te beperken of andere praktijken, zijn verboden.” Op grond hiervan is een interessante ontwikkeling te verwachten: ziekenhuizen mogen dus niet meer overeenkomen dat bepaalde data uitsluitend aan een farmaceut beschikbaar worden gesteld. Worden ze extern gedeeld, dan heeft elke andere wetenschapper er evengoed recht op. En de overheid mag niet meer bepalen dat gegevens over bepaalde bijwerkingen, uitsluitend met het RIVM of een of andere stichting worden gedeeld. Helaas bestaat hierop wel een uitzondering; data gedeeld tussen overheden in de uitoefening van hun taken. Maar dan nog zal er behoorlijk wat data-vriendjespolitiek aangepakt kunnen worden.
Wetten combineren
Want de data moeten op een eerlijke manier gedeeld worden, zegt artikel 5: “Openbare lichamen (..) maken de voorwaarden voor het toestaan van dat hergebruik openbaar (...) De voorwaarden voor hergebruik moeten non-discriminerend, evenredig en objectief gerechtvaardigd zijn.” Let wel, de Verordening geeft zelf geen recht op data. Er staat dat, als data gedeeld worden, ze gelijkelijk met iedereen gedeeld moeten worden. Maar men zal een eind kunnen komen, als een verzoek om data gebaseerd wordt op een combinatie van regels: op grond van de Wet Open Overheid dient er veel te worden geopenbaard. Daar waar het doel wetenschap is, zal de data niet geweigerd kunnen worden op grond van de AVG, aldus de opinie die de Autoriteit Persoonsgegevens 13 februari naar de Tweede Kamer stuurde. De onterecht niet geïmplementeerde Datarichtlijn 2019/1024 beïnvloedt wat er op grond de WOO allemaal geopenbaard moet worden en bovendien wordt deze Richtlijn binnenkort aangevuld met Open Data Uitvoeringsverordeningen, die specifieke datasets aanwijzen, als data die verplicht gedeeld moeten gaan worden. De Wet Hergebruik Overheidsinformatie bepaalt in artikel 9 dat er niet bijzonder veel gefactureerd mag worden voor het beschikbaar maken van de data. En met de Data Governance Verordening kunnen we eisen dat, als data eenmaal aan een ander gegeven zijn, ze voor iedereen beschikbaar komen.
Ik hoor graag hoe het advocaten vergaat die ermee aan de slag gaan!
Antoinette Vlieger
E: Vlieger@Boombergadvocaten.nl
Tel: 0636424109